ازدواج عمرباام کلثوم
آیا ازدواج عمر با ام کلثوم ـ دختر علی(ع) ـ گواه بر حسن روابط نیست؟
پاسخ: پرسش یاد شده، یک سؤال تاریخی محض نیست بلکه پیوند ناگسستنی با عقاید و اندیشه‌های شیعی درباره خلفا دارد. مادر پاسخ برخی از پرسش‌هاوشبهات مربوط به فاطمیه به روشنی ثابت خواهیم کرد که پس از درگذشت پیامبر(ص)، خانه حضرت زهرا(سلام الله علیها)، مورد تجاوز قرار گرفت؛ به گونه‌ای که خلیفه نخست، در آخرین روزهای زندگی، آرزو می‌کرد که ای کاش، به خانه وحی تجاوز نمی‌کرد. خلیفه دوم نیز با آتش در برابر خانه دخت گرامی پیامبر(ص) حاضر شد….
با این شرایط چگونه می‌توان ، به آسانی پذیرفت که فرد متجاوز، از دختر زهرا(سلام الله علیها) خواستگاری کرده و پدر و کسان دختر با دست و دل باز، دسته گل زهرا را به وی اهدا کرده باشند؟!
از این جهت چنین مسائلی به خاطر تعدد ابعاد، بیش از هزار سال مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و تنها نظریات گوناگون پی افکنان کلام و حدیث شیعی را در اینجا می‌آوریم:
۱٫ نظریه شیخ مفید
شیخ مفید (۳۳۶ـ ۴۱۳)، در رساله ویژه‌ای که در این موضوع نوشته، در صحت آن تشکیک کرده و می‌گوید: خبر تزویج از طریق زبیر بن بکار[۱] نقل شده و او مورد اعتماد نیست، به خصوص که او از دشمنان علی(ع) بود، طبعاً نقل وی، به ویژه آنچه مربوط به بنی‌هاشم است، قابل پذیرش نخواهد بود.
آنچه مایه انتشار این خبر گردید، این است که ابومحمد، حسن بن یحیی علوی آن را در کتاب «النسب» خود نقل کرده و از آنجا که فردی علوی آن را نقل کرده است، گروهی آن را پذیرفتند.
آنگاه شیخ مفید، استاد عقاید شیعه، به وجود تناقض‌ها و اختلاف‌های عجیب و غریب در نقل این قطعه از تاریخ اشاره می‌کند و می‌گوید: نقل‌های مختلفی در این باره وجود دارد، از جمله این که:
۱٫ علی(ع) او را به عقد عمر درآورد.
۲٫ این کار به وسیله عباس عموی علی(ع) صورت پذیرفت.
۳٫ این کار از روی تهدید انجام گرفت.
۴٫عروسی صورت پذیرفت و عمر از او دارای فرزندی به نام «زید» شد.
۵٫ خلیفه پیش از مراسم عروسی کشته شد.
۶٫ زید نیز دارای فرزندی بود.
۷٫ او کشته شد و وارثی نداشت.
۸٫ او و مادرش در یک روز کشته شدند.
۹٫ مادرش پس از وی زنده بود.
۱۰٫ مهریه او چهل هزار درهم بود.
۱۱٫ مهریه او چهار هزار درهم بود.
۱۲٫ مهریه او پانصد درهم بود.
این اختلاف‌ها شک و تردید را در ذهن انسان زنده کرده و اصل تزویج را زیر سؤال می‌برد.[۲]
۲. امّ کلثوم ربیبه امام(ع) بود
برخی از نویسنـدگان معتقدند امّ کلثومی که به تزویج خلیفه درآمد، ربیبه امام علی(ع) بود، نه دختر صلبی او؛ زیرا اسمـاء بنت عمیس پس از درگذشت جعفر بن ابی طالب، با ابوبکر ازدواج کرد و از این ازدواج دختری به نام امّ کلثوم متولد شد. پس از درگذشت خلیفه نخست، اسماء با علی(ع) ازدواج کرد و دختر خود را به عنوان ربیبه به خانه امام آورد، سپس همین ربیبه به عقد عمر بن خطاب درآمد.
این نظریه چندان استوار نیست؛ زیرا درست است که ابوبکر دختری به نام امّ کلثوم داشت، ولی مادر او «حبیبه» دختر یکی از انصار، به نام زید بن خارجه بود. امّ کلثوم دختر ابی‌بکر را طلحه بن عبیداللّه تزویج کرد و از او فرزندانی به نام‌های محمد و زکریا و عایشه به دنیا آمدند. پس از کشته شدن طلحه، عبدالرحمن بن عبداللّه وی را تزویج کرد.
خلاصه این که اسماء بنت عمیس با ازدواج با ابی‌بکر، جز
یک فرزند به نام «محمد» به دنیا نیاورد. بنابراین، نمی‌توان گفت امّ کلثوم مورد گفتگو، دختر اسماء بنت عمیس است؛ زیرا اصلاً اسماء دختری از ابوبکر نداشت و امّ کلثوم که دختر ابوبکر بود، از مادری به نام «قتیله» متولد شده و او هم با طلحه بن عبیداللّه (نه عمر ابن خطاب) ازدواج کرد.[۳]
۳٫واکنش‌های مختلف در برابر خواستگاری خلیفه
انگیزه ظاهری خلیفه برای ازدواج، حدیثی بود که از پیامبر نقل می‌کرد:
«هر نوع پیوند نسبی و سببی روز قیامت از هم گسسته می‌شود، جز پیوند با من از طریق نسب یا سبب».[۴]
آنگاه خلیفه افزود: من با پیامبر مدّت‌ها زندگی کرده‌ام، می‌خواهم این کار انجام بگیرد.
ولی در باطن انگیزه دیگری در کار بود و آن این که از این طریق می‌خواست بر اعمال گذشته خود سرپوش بگذارد و با آن پیوند خویشاوندی، گذشته به فراموشی سپرده شود.
آنگاه که خواستگاری انجام گرفت، امیرمؤمنان به صورت‌های مختلف عذر خواست که این کار انجام نگیرد:
الف. فرمود: دخترم کوچک است (فعلاً هنگام ازدواج او نیست).
خلیفه پاسخ داد: به خدا سوگند منظور تو آن نیست، ما می‌دانیم منظور تو چیست، تو خواستی از این کار جلوگیری کنی».[۵]
ب. بار دیگر عمر بر خواستگاری اصرار کرد، حضرت این بار عذر دیگری آورد.
با توجه به آنچه در کتاب‌های فریقین وارد شده، ازدواج رخ داده و متصدی آن عموی امام، عباس بن عبدالمطلب بوده است، ولی سخن اینجا است که آیا این پیوند، با طیب خاطر انجام گرفته و یا فشارهایی از خارج و داخل در آن مؤثر بوده است.
شما با یک محاسبه کوتاه و داوری وجدان می‌توانید پایه این ازدواج را از منظر طیب نفس و طوع و رغبت به دست بیاورید.
۱٫ شکی نیست که روابط خاندان رسالت با خلیفه وقت کاملاً تیره و تار بود ویورش به خانه وحی و هتک حرمت دخت گرامی پیامبر (ص) چیزی نیست که بتوان آن را انکار نمود و ما مدارک آن را در پاسخ به یکی از پرسش‌ها ارائه کردیم.
۲٫ عمر فردی خشن و تندخو بود، هنگامی که خلیفه او را بر خلافت برگزید، گروهی از صحابه بر این امر اعتراض کردند و گفتند: یک فرد خشن و تندخو را بر ما مسلط کردی؟
۳٫ طبری می‌نویسد: خلیفه، نخست از دختر ابوبکر به نام «ام کلثوم» خواستگاری کرد ولی دختر ابوبکر به خاطر تندی اخلاق خلیفه، دست رد بر این خواستگاری زد.[۶]
بنابراین نمی‌توان این ازدواج را نشانه حسن روابط دانست.
آنچه از مدارک شیعی استفاده می‌شود، تنها عقدی بوده و بس. و امّا این که مراسم دیگری انجام گرفته یا نه، چندان روشن نیست. حتی امام صادق(ع) می‌فرماید: روزی که عمر بن خطاب درگذشت، امیرمؤمنان، دخترش ام‌‌کلثوم را به خانه خود آورد.[۷]
مسعودی می‌نویسد: عمر از این ازدواج طرفی نبست و ثمره‌ای به نام فرزند نداشت.[۸]
در کنار این حادثه، بسیاری از مورخان و رجال نویسان مطالبی را متذکر شده‌اند که هیچگاه قابل پذیرش نیست و با کرامت و عفت خاندان رسالت سازگار نمی‌باشد. از این گذشته اسانید آنها نیز مخدوش و مردود است، و لذا از آوردن آنها خودداری می‌کنیم.
——————————————————————————–
[۱] . زبیر بن بکار از اولاد زبیر صحابی ، قاضی عصر معتصم عباسی است که در مکه به سال ۲۵۶ درگذشت.
[۲] . مصنفات الشیخ المفید:۷، ۸۶، ۹۰، اختلافات بحث انگیز که شیخ به آن اشاره کرده، در کتاب «الذریه الطاهره» نگارش ابی‌بشر دولابی۲۲۴ـ ۳۱۰، صفحات: ۱۵۷، ۱۶۲ آمده است.
[۳] . اسدالغابه، ج۵، ص ۳۹۵٫
[۴] . الطبقات الکبری، ج۸، ص ۴۶۳٫
[۵] . الطبقات الکبری، ج۸، ص ۴۶۴; الذریه الطاهره، ابی بشر دولابی(۲۲۴ـ ۳۶۰)، ص ۱۵۵٫
[۶] . تاریخ طبری، ج۵، ص ۵۸٫
[۷] . کافی، ج۶، ص ۱۱۵٫
[۸] . مروج الذهب، ج۲، ص ۳۲۱، چاپ دارالاندلس، می‌گوید: عاصم و عبیداللّه وزید از یک مادر متولد شده‌اند در حالی که دیگران می‌گویند: زید از ام کلثوم متولد شده است.